Complexe Economie & Governance

In de tijd dat Brian Arthur verbonden was aan het Santa Fe Institute voor complexiteitswetenschappen was hij een regelmatige bezoeker van de El Farol Bar. Hij baseerde er onder andere zijn  El Farol Bar vraagstuk op. 

Elke donderdagavond wil een vaste groep mensen naar de El Farol Bar in Santa Fe, New Mexico om Ierse muziek te luisteren. Echter, de bar is klein en het is niet leuk om er naartoe te gaan als het er te druk is.

Als je de voorkeuren van de mensen op een rijtje zet, dan kun je ze als volgt beschrijven:

• Als minder dan 60% van de mensen in de omgeving naar de bar gaat, zullen ze allemaal meer plezier hebben dan als ze thuis waren gebleven.
• Als meer dan 60% van de mensen naar de bar gaat, zullen ze allemaal minder plezier hebben dan als ze thuis waren gebleven.
• Iedereen moet op hetzelfde moment beslissen of ze naar de bar gaan of niet, zonder te weten hoeveel anderen er ook naartoe gaan.

Het paradoxale is dat als iedereen dezelfde deterministische strategie gebruikt, deze strategie gegarandeerd zal mislukken, ongeacht wat de strategie is. Als de strategie suggereert dat het niet druk zal zijn, zal iedereen gaan en wordt het dus wel druk. Maar als de strategie suggereert dat het druk zal zijn, zal niemand gaan en wordt het dus niet druk.

Een betere oplossing is mogelijk een probabilistische gemengde strategie, waarbij mensen met een bepaalde kans besluiten om naar de bar te gaan. Met andere woorden, iedereen onderneemt iets op basis van zijn/haar aanname. Sommigen gaan, anderen blijven thuis. Zo is er een kans dat het niet te druk is in de bar en iedereen een leuke avond heeft. Soms is de beste oplossing om niet helemaal zeker te zijn van wat je gaat doen, maar een beetje te gokken. Zo kan iedereen uiteindelijk het meeste plezier hebben! Hieruit blijkt hoe deterministische strategieën kunnen falen in complexe, zelforganiserende systemen waar wederzijdse afhankelijkheden een rol spelen. 

De El Farol Bar problematiek heeft enkele interessante implicaties voor besluitvorming in het dagelijks leven:

Zelforganiserende systemen en emergente patronen

Het El Farol probleem laat zien hoe een populatie van beslissers, zonder centrale coördinatie, kan evolueren naar een stabiel patroon dat schommelt rond een ‘comfortabel’ niveau. Dit illustreert hoe complexe, zelforganiserende systemen kunnen ontstaan uit de interacties tussen vele autonome actoren.

Heterogeniteit en adaptieve strategieën

In het El Farol probleem wordt aangetoond dat als alle beslissers dezelfde deterministische strategie zouden gebruiken, dit gegarandeerd zou mislukken. Heterogeniteit in strategieën is noodzakelijk. Dit principe is ook relevant in het dagelijks leven – een diversiteit aan perspectieven en aanpakken is vaak beter dan iedereen die hetzelfde doet.

Fundamentele onzekerheid en beperkte rationaliteit

Het El Farol probleem laat zien dat er geen ‘rationele’ oplossing bestaat waar alle beslissers op kunnen vertrouwen. Actoren staan voor fundamentele onzekerheid over hoe anderen zullen beslissen. Dit is een belangrijk inzicht. In veel situaties is volledige informatie en rationaliteit niet mogelijk. Adaptieve, probabilistische strategieën kunnen dan beter werken dan deterministische.

Competitie tussen voorspellingsmethoden

In het El Farol probleem wedijveren individuele voorspellingsmethoden om relevant te zijn in een situatie die afhangt van andermans voorspellingen. Dit creëert een ‘ecologie van voorspellingen’. In het dagelijks leven zien we ook vaak competitie tussen ideeën, modellen en paradigma’s om relevant en succesvol te zijn.

Het El Farol probleem illustreert enkele fundamentele principes die ook relevant zijn voor besluitvorming in complexe, zelforganiserende systemen zoals de samenleving. Het benadrukt de waarde van heterogeniteit, adaptiviteit en het omarmen van onzekerheid en beperkte rationaliteit. Deze inzichten kunnen helpen bij het nemen van betere beslissingen in ons werk en leven.

El Farol Bar als Commons

De El Farol Bar is een infrastructuur voor het samenkomen van mensen die naar muziek willen luisteren onder het genot van een drankje, of iets willen drinken met live muziek op de achtergrond.

Infrastructuur zijn middelen die waarde toevoegen door het faciliteren en ondersteunen van een breed scala aan activiteiten en gebruikers. Andere voorbeelden zijn wegen, waterleidingen, telecommunicatienetwerken, etc. Deze infrastructuur heeft vaak de kenmerken van een commons:ze zijn gedeeld, niet-rivaliserend en niet-uitsluitbaar. Iedereen kan ervan profiteren zonder dat het ten koste gaat van anderen, totdat er te veel gebruik van gemaakt wordt.

Frischmann stelt dat de vraagkant (demand-side) even belangrijk is als de aanbodkant. De maatschappelijke waarde komt voort uit hoe mensen die gebruiken, niet alleen uit efficiënte productie.

Traditionele economische theorieën focussen op aanbod problemen en het garanderen van voldoende infrastructuur. Frischmann pleit voor meer aandacht voor de vraagkant en hoe infrastructuur als commons beheerd kan worden.

Infrastructuur heeft daarnaast vaak positieve ‘spillover’ effecten op de samenleving die niet goed worden meegenomen in puur commerciële beslissingen. Publiek beheer kan deze bredere waarde beter benutten. Privatisering en commercialisering van infrastructuur kunnen leiden tot onderinvestering, onderbenutting en uitsluiting van bepaalde gebruikers. Een commons-benadering kan dit voorkomen.

Beheer van infrastructuur als commons vereist aandacht voor zaken als toegankelijkheid, interoperabiliteit, innovatie en duurzaamheid en niet enkel winstmaximalisatie.

Frischmann’s theorie heeft implicaties voor diverse beleidsterreinen, van milieu tot intellectueel eigendom, waar infrastructuur een cruciale rol speelt.

Een infrastructuur op basis van commons is een alternatief perspectief dat de maatschappelijke waarde en het bredere gebruik van infrastructuur centraal stelt, in plaats van alleen de efficiënte productie ervan. Dit heeft belangrijke gevolgen voor hoe we over infrastructuur denken en deze beheren. Dat geldt ook voor onze kennisinfrastructuur die we nu veelal overlaten aan de grote technologiebedrijven.

Onze huidige ‘aandachtmaatschappij’ is heel goed om aandacht zo snel mogelijk om te zetten in privé-waarde. Daaraan gekoppelde  sociale waarde, die volgens Brett Frischmann grillig en onvoorspelbaar is, gaat in dit proces grotendeels verloren. Denkend aan Assembly Theory, en ‘Arrival of the Fittest’, is deze sociale waarde wel heel belangrijk voor innovatie: verwikkeld in een race om de consument verkleinen we zo onze  kansen om nieuwe toppen te vinden.